Στον επιχειρηματικό κόσμο η μετάβαση της διοίκησης στην επόμενη γενιά είναι μια κρίσιμη φάση που απαιτεί ιδιαίτερη προετοιμασία. Παρουσιάζουμε λοιπόν ορισμένες χρήσιμες συμβουλές που διασφαλίζουν την συνέχεια στην επιχείρησή σας.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ιδιοκτητών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων είναι παιδιά επιχειρηματιών: συνεχίζουν τη δραστηριότητα που δημιούργησαν οι γονείς τους. Στην Ελλάδα η μετάβαση στην επόμενη γενιά αφορά κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες εταιρείες, πέραν των υφισταμένων ακόμη και στο χώρο του franchising, και αφορά όχι μόνο τις μεγάλες αλυσίδες, αλλά ακόμη και franchisees. Αν και στις περισσότερες συμβάσεις franchise προβλέπεται η έγκριση του franchisor για την αποδοχή ή τη μεταβίβαση, μια και οι σχέσεις στο franchising είναι προσωπικές. Πρόκειται για μια σοβαρή εξέλιξη, ιδιαίτερα καθοριστική, τηρουμένων των αναλογιών, από την οποία εξαρτάται το μέλλον πολλών επιχειρήσεων. Πράγματι, εάν σε αυτή την κρίσιμη στιγμή δεν έχει γίνει έγκαιρη προετοιμασία με τη δέουσα προσοχή, διακυβεύεται η βιωσιμότητα της ίδιας της επιχείρησης. Και οι κίνδυνοι είναι εξακριβωμένοι από πολλές περιπτώσεις στις οποίες τελικά πωλήθηκε η επιχείρηση, παρά την παρουσία των παιδιών σε ώριμη εργασιακά και επιχειρηματικά ηλικία, επειδή οι ιδιοκτήτες δεν ασχολήθηκαν επαρκώς στο να υποστηρίξουν την παράδοση ή καλύτερα τη μεταβίβαση της σκυτάλης προκειμένου να δώσουν συνέχεια στην επιχείρησή τους.
Αυτό συμβαίνει συχνά όταν ο επιχειρηματίας έχει παρωχημένες απόψεις, οι οποίες μπορεί στο παρελθόν να αποδείχθηκαν αποτελεσματικές, αλλά δεν εξελίχθηκαν με την πάροδο των ετών, γιατί άργησε να τροποποιήσει το επιχειρηματικό μοντέλο και το στρατηγικό σχεδιασμό του. Επιχειρηματίες με στενούς επιχειρηματικούς ορίζοντες και περιορισμένες διοικητικές ικανότητες, χαμηλή επαγγελματική εκτίμηση προς τους συνεργάτες, χωρίς την ικανότητα να αναθέσουν δραστηριότητες, να εκπαιδεύσουν ή να επανεπενδύσουν στα πλεονεκτήματα για να αναπτύξουν την επιχειρηματική δραστηριότητα. Ιδιοκτήτες χωρίς κύρος που καταλήγουν να γίνουν αυταρχικοί.
Ο σύγχρονος επιχειρηματίας
Αντίθετα, ο σύγχρονος επιχειρηματίας είναι αυτός που:
- Προτρέπει τους συνεργάτες του να συμμετέχουν στη δημιουργία του μέλλοντος της εταιρείας.
- Είναι διατεθειμένος να θέσει προς συζήτηση το επιχειρηματικό σύστημα διοίκησης.
- Προσφέρει στους συνεργάτες όραμα και ευκαιρίες ανέλιξης.
- Ζητά τη γνώμη τους και φυλάει σαν θησαυρό τις συμβουλές τους.
- Προσδιορίζει και επικοινωνεί ξεκάθαρους αντικειμενικούς σκοπούς και ελέγχει την υλοποίηση.
- Υπολογίζει τις ανάγκες των συνεργατών.
- Τους κάνει κοινωνούς των οικονομικών αποτελεσμάτων.
- Παίρνει γρήγορες αποφάσεις και
- Ενθαρρύνει τον καθένα να παίρνει αποφάσεις και να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες.
Αυτός είναι ένας επιχειρηματίας ικανός να μαθαίνει ακούγοντας και συγκρίνοντας. Αντί να περιορίζεται στη λογική της εξουσίας, μπαίνει στη λογική της συζήτησης και θέτει νέα πρότυπα κρίσης και αξιολόγησης, αιτιολογεί τους συνεργάτες και ξέρει να αξιοποιεί ακόμα και τα λάθη, δημιουργεί με λίγα λόγια ένα περιβάλλον όπου κανείς εργάζεται άνετα και με τη ψυχή του.
Αυτοί ακριβώς είναι οι επικεφαλής της εταιρείας που καταφέρνουν πολύ καλά να θέτουν τις βάσεις για τη μετάβαση στην επόμενη γενιά με πολύ θετικά αποτελέσματα. Γίνονται το θετικό παράδειγμα για τα παιδιά, που με τη σειρά τους θα γνωρίζουν πώς να δώσουν συνέχεια στην οικογενειακή επιχείρηση μια και θα είναι ικανοί όταν έρθει η ώρα να υποστηρίξουν τη διαδοχή.
Ξεπερνώντας τα εμπόδια
Σύμφωνα με τρέχουσες στατιστικές, από τις 100 οικογενειακές επιχειρήσεις μόνο οι 30 θα περάσουν στην επόμενη γενιά, μόνο οι 15 θα πάνε στην τρίτη. Από αυτές οι 10 δεν έχουν ανοδική πορεία, παραμένοντας περιορισμένες στην ίδια κατάσταση και μόλις 5 αναπτύσσονται πράγματι δυναμικά. Η πραγματικότητα των αριθμών μας δείχνει ότι το πέρασμα της επιχειρηματικής δραστηριότητας από τη μια γενιά στην άλλη δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Επίσης, παρατηρείται ότι σε περιόδους ύφεσης ή όξυνσης του ανταγωνισμού ή αλλαγών στο επιχειρηματικό πεδίο, οι παραπάνω τάσεις επιδεινώνονται μια και η διαχείριση της μετάβασης απαιτεί συμπυκνωμένη εμπειρία, ξεκάθαρη στρατηγική ή σωστές αντιδράσεις σε ένα τοπίο που η συνεχής αλλαγή καθορίζει τα πάντα.
Συνήθως δύο είναι οι συνηθισμένοι σκόπελοι που πρέπει να υπερπηδηθούν: συγκεντρωτικοί γονείς ή μη ικανά παιδιά. Συχνά για τον γονέα η εταιρεία είναι παιδί του. Την έχει δει να μεγαλώνει, σε αυτή έχει αφιερώσει τόσα χρόνια όλη του την ενέργεια, με κόστος, με τεράστιες θυσίες, όχι μόνο οικονομικές. Για τον ιδιοκτήτη είναι πολύ δύσκολο να αποχωριστεί όλο αυτό, να παραδεχτεί ότι έφτασε η στιγμή να παραδώσει τη σκυτάλη, όπως εξάλλου για τα παιδιά είναι δύσκολο και επίπονο να αναλάβουν αυτοί τα ηνία, μετά από τόσο καιρό που τα κρατούσαν σταθερά τα χέρια του πατέρα.
Ο ιδρυτής είναι η πραγματική ψυχή της εταιρείας, έχει το μεγάλο πλεονέκτημα να γνωρίζει και την παραμικρή πτυχή της και η δύναμή του βρίσκεται στη συνεχή αφοσίωσή του, στα τόσα χρόνια δουλειάς. Σίγουρα είναι πιο δύσκολο να είσαι ο γιός του επιχειρηματία, γιατί μπορεί να κληρονομήσεις την εταιρεία, αλλά η ηγεσία κατακτιέται στην καθημερινότητα, στον καθημερινό αγώνα, αποδεικνύοντας τις δεξιότητες και τις ικανότητες.
Δεν πρέπει επίσης να παραβλέψουμε το θέμα της συγκατοίκησης. Συμβαίνει πράγματι σε μια εταιρεία να εργάζονται ταυτόχρονα τρεις γενιές, η κάθε μια με τη δική της νοοτροπία και συχνά μέλη της ίδιας οικογένειας (πατέρας, παιδιά, ανίψια, ξαδέλφια, θείοι κ.λπ.). Δεν είναι λίγες οι φορές που υπερισχύουν ζηλοτυπίες και αντιζηλίες μια και παίζονται οικονομικά συμφέροντα και θέματα εξουσίας και θέσης στην εταιρεία.
Αυτές οι αντιζηλίες συνιστούν μια σοβαρή απειλή που όχι μόνο δεν ευνοεί την ανάπτυξη, μα συχνά φέρνει την διάλυση της επιχείρησης.
Επιχείρηση που για να σταθεί αποτελεσματικά σε μια αγορά δυνατά και ανταγωνιστικά, πρέπει να είναι ένα σώμα απέναντι στον ανταγωνισμό, αντί να είναι διασπασμένη, ή χειρότερα παράλυτη, από εσωτερικές διαμάχες. Για να τις αποφύγει συνιστούνται οι καθαροί λογαριασμοί. Οι κανόνες πρέπει να τηρούνται από όλους στο εσωτερικό της ομάδας και στο κάθε μέλος της οικογενειακής επιχείρησης πρέπει να αποδίδεται ακριβής ρόλος και για τον καθένα να τηρείται μια συγκεκριμένη αυτονομία. Με ποιο τρόπο όμως πρέπει να σχεδιάσουμε την παράδοση της σκυτάλης;
Προετοιμασία χρόνων
Αυτή η μετάβαση της επιχείρησης από τον ιδιοκτήτη στους απογόνους είναι μια διαδικασία που πρέπει να έχει προετοιμαστεί πολύ καιρό πιο πριν και ποτέ δεν πρέπει να είναι μια απόφαση της τελευταίας στιγμής, ακόμα και αν φαίνεται να είναι κάτι αναγκαστικό. Περνώντας στα χέρια του διαδόχου, όχι κατάλληλα προετοιμασμένου, η επιχείρηση, μετά από χρόνια πεπειραμένης διοίκησης, διατρέχει τον κίνδυνο να μπει σε επικίνδυνα μονοπάτια.
Η οικογένεια παραμένει το ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη των μελλοντικών επιχειρηματιών, για να αναπτυχθούν και να αξιολογηθούν (όπου υπάρχουν οι κατάλληλες ικανότητες) με σκοπό να αναλάβουν το ρόλο του ηγέτη στην εταιρεία. Προετοιμάζοντας τα παιδιά σε αυτό το επίπεδο καταλαβαίνεις εάν ταιριάζει στο γιό ή στην κόρη να οδηγήσει την εταιρεία ή απλά ότι «δεν το’ χει…» Στις οικογένειες των επιχειρηματιών συμβαίνει συχνά να συζητώνται νομικά θέματα που αφορούν τη δραστηριότητα της εταιρείας, τον τρόπο αντιμετώπισης διαφόρων καταστάσεων, λάθη που έχουν γίνει στις εμπορικές συναλλαγές και γενικά ό,τι συμβαίνει.
Σε αυτό το πλαίσιο τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να πάρουν μαθήματα διοίκησης, όχι μόνο μέσα από βιβλία, αλλά παρακολουθώντας τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι γονείς τους στις καθημερινές τους επιχειρηματικές δραστηριότητες: με τα χρήματα, τη δουλειά, τους εργαζόμενους και τους προμηθευτές. Εν συντομία, μαθαίνουν πώς να ξεπερνούν τα προβλήματα και να κλείνουν την καλυτερη δυνατή συμφωνία.
Εξοικείωση με την επιχείρηση
Από την ηλικία ακόμη των 8- 14 χρόνων είναι καλό τα παιδιά να βρίσκουν τρόπους να ακολουθούν τους γονείς τους στη δουλειά. Το να εξοικειωθούν από νωρίς στο περιβάλλον της επιχείρησης μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα ωφέλιμο. Ήδη πριν από την εφηβική ηλικία κρίνεται σκόπιμο τα παιδιά να συμμετέχουν στα προβλήματα της εταιρείας και να βρίσκουν χρόνο για να μάθουν σχετικά με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Είναι καλό να το δουν σαν παιχνίδι, ένα παιχνίδι χρήσιμο για μια ζωή.
Παρόλο που η οικογένεια αποτελεί σίγουρα σχολείο, δεν πρέπει να παραμελείται και η πραγματική εκπαίδευση. Για τη διαχείριση μιας επιχείρησης χρειάζεται η κατάλληλη καλλιέργεια, γιατί μόνο με μια κατάλληλη εκπαιδευτική βάση μπορείς να πετύχεις ικανοποιητικά αποτελέσματα στην επικοινωνία με προμηθευτές, εργαζόμενους, τράπεζες και υπηρεσίες.
Αλλά και η εκπαίδευση από μόνη της δεν είναι αρκετή. Οι νέοι ηλικίας 15-20 πρέπει να έχουν επαφή με τον εργασιακό χώρο. Είναι πολύ χρήσιμη η εργασιακή εμπειρία κατά τη διάρκεια αυτής της ηλικίας ακόμη και κατά την περίοδο των διακοπών. Χρησιμεύουν στο να αποκτηθεί η κατάλληλη αυτοπεποίθηση, η ικανότητα συναναστροφής με τους άλλους και η εξοικείωση με τους μηχανισμούς της αγοράς εργασίας.
Αυτές οι εμπειρίες μπορούν να αποκτηθούν μέσα στην οικογενειακή επιχείρηση, στην οποία ο νέος μπορεί να βρει ενδιαφέρον και να νιώσει κομμάτι αυτής της πραγματικότητας. Ολοκληρώνοντας τον κύκλο των σπουδών η ανάγκη για εργασία γίνεται ακόμη πιο επιτακτική και είναι καλό να αποκτηθεί εκτός οικογενειακής επιχείρησης είτε στην ίδια τη χώρα είτε στο εξωτερικό.
Κάθε παιδί είναι διαφορετικό
Η «διαδοχή» περιλαμβάνει τρία διαφορετικά πράγματα: ηγεσία, άσκηση εξουσίας, ιδιοκτησία, και όταν υπάρχουν περισσότερα παιδιά για να αναλάβουν την επιχείρηση, είναι σημαντικό να μπορεί να γίνει διαχωρισμός ικανοτήτων και αρμοδιοτήτων.
Το να μοιράζεις ισότιμα την ιδιοκτησία στους διαδόχους σου είναι μία παγίδα στην οποία πέφτουν πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις. Οι γονείς προσπαθούν πάντα να αντιμετωπίζουν ισότιμα τα παιδιά τους, και ένα από τα πράγματα που γνωρίζουμε είναι ότι η ισότητα δεν είναι αρκετή. Υιοθετώντας αυτήν τη στρατηγική, θα γίνει σωστή κατανομή στο μερίδιο της επιχείρησης σε όλα τα παιδιά χωρίς να συναγωνίζονται για μία μόνο θέση.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για μία δύσκολη απόφαση. Τελικά, το καλύτερο για την επιχείρηση, θα είναι και το καλύτερο για την οικογένεια.
Τα λάθη που πρέπει να αποφευχθούν
Συχνά, μετά το πέρας των σπουδών τους, τα παιδιά γυρίζουν αμέσως στην οικογενειακή επιχείρηση χωρίς να έχουν δημιουργήσει τις δικές τους επαφές. Η λύση της επιστροφής είναι από τις πιο εύκολες και διαδεδομένες και η λιγότερο κουραστική και κοστοβόρα, μια επιλογή φυσική, σχεδόν αυτοματοποιημένη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι γονείς νιώθουν την υποχρέωση να προσφέρουν τη σιγουριά στα παιδιά τους. Θέλοντας να ενισχύσουν την οικογένεια από το να καταφύγουν σε αγνώστους, επιλέγουν αν όχι την ίδια την οικογένεια, τον πιο κοντινό συγγενή που εμπιστεύονται για την επαγγελματική εξέλιξη των παιδιών τους. Σ΄αυτές τις περιπτώσεις τις περισσότερες φορές τα παιδιά αναλαμβάνουν θέσεις μεγάλης ευθύνης.
Το αποτέλεσμα αυτών των λαθών είναι να συντριβεί η επιχειρηματικότητα και η προσωπικότητα αυτών των παιδιών, γιατί βρίσκονται αντιμέτωπα με δύσκολες καταστάσεις χωρίς να έχουν επαρκή εμπειρία. Καταλήγει έτσι το ίδιο τους το «όνομα» να γίνεται δίκοπο μαχαίρι. Από τη μια πλευρά μειώνονται μεν τα λάθη μια και υπάρχει η επίβλεψη των συγγενών, αλλά για τους εξωτερικούς συνεργάτες της επιχείρησης τα παιδιά θα φαντάζουν σαν βάρος στην επιχείρηση. Ακόμη και στην περίπτωση που ένα τέτοιο παιδί κάνει τη δική του δουλειά στο μέλλον, θα θεωρείται πάντα το «παιδί του αφεντικού».
Όταν το παιδί μάθει τη δουλειά κάπου αλλού, είναι καλό για την εξέλιξή του μέσα στην επιχείρηση να ξεκινήσει από τα χαμηλά προς τα υψηλότερα επίπεδα της διοικητικής αλυσίδας. Πολλοί νέοι επιθυμούν να ξεκινήσουν από μία υψηλή θέση, χωρίς να είναι έτοιμοι. Αυτό τους οδηγεί στην αποτυχία.
Θα πρέπει να υπάρξει πραγματικός χρόνος εκπαίδευσης και έκθεση σε πολλαπλές πτυχές της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Καμιά φορά χρειάζεται να αναλάβει κάποιος τρίτος την εκπαίδευση της νέας γενιάς μέσα στην επιχείρηση. Οι εμπειρίες του και οι σχέσεις που θα αναπτύξει, είναι αυτές που θα καθορίσουν την επόμενη κίνηση.
Έτσι διασφαλίζεται η εξοικείωσή του με το πελατολόγιο, τους προμηθευτές και τους συνεργάτες έτσι ώστε οι πιστοί συνεργάτες της επιχείρησης να νιώθουν άνετα με τη μετάβαση που θα λάβει χώρα, όταν έρθει η ώρα να παραδοθεί η σκυτάλη.
Έτσι, το παιδί θα αποκτήσει αμέσως μια ξεχωριστή εξουσία που δεν προήλθε από το «όνομα» αλλά από τις αποσκευές, οι οποίες περιλαμβάνουν «αποκτημένη και συσσωρευμένη γνώση και αποτελέσματα». Θα κερδίσει γρήγορα όχι μόνο την εκτίμηση των εργαζομένων στην επιχείρηση και των συνεργατών αυτής, αλλά και την εκτίμηση των ίδιων των γονιών συνεισφέροντας ο ίδιος στην εξέλιξη και ανάπτυξη της επιχείρησης. Στις περιπτώσεις που το παιδί απέκτησε πείρα σε κάποια άλλη επιχείρηση, όταν έρχεται να εργαστεί στην οικογενειακή επιχείρηση δεν μπαίνει με αέρα στρατηγού, αλλά σαν απλός στρατιώτης.
Τα γαλόνια κερδίζονται στη μάχη, και για να τα αποκτήσει κάποιος χρειάζεται χρόνος. Στην περίπτωση των επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου ο γιός/κόρη μπορεί να καταλάβει αν είναι κατάλληλος να αναλάβει μια διοικητική θέση, ώστε να πάρει στα χέρια του το τιμόνι της επιχείρησης και να την οδηγήσει σε νέες νίκες.
Οι νέες νίκες μπορούν να επιτευχθούν με ριζικές αλλαγές στη διαχείριση της εταιρείας, καθώς αυτή μπαίνει στον κόσμο του franchising: ως franchisor, εξαπλώνοντας την ιδέα μέσω ενός δικτύου και ως franchisee, εγκαταλείποντας τις παραδοσιακές εμπορικές πρακτικές για να ενσωματωθεί το μέλλον της επιχείρησης σε ένα brand name ήδη γνωστό και καταξιωμένο στην αγορά.
Η μετάβαση είναι μια μακρόχρονη και ολοκληρωμένη φάση που απαιτεί οργανωμένο σχεδιασμό καθώς και την παρουσία εξειδικευμένου συμβούλου. Ειδικότερα τα οργανωμένα δίκτυα franchise και τα πολυμετοχικά δίκτυα έχουν προβλέψει διαδικασίες προσέλκυσης και ομαλής ένταξης της δεύτερης γενιάς, στις εταιρείες που απαρτίζουν το δίκτυο.
Οι κανόνες για μια επιτυχημένη αλλαγή σκυτάλης στην οικογενειακή επιχείρηση
- Κατανόησε αν το παιδί σου είναι έτοιμο και ικανό για να αναλάβει μια ηγετική θέση.
- Δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για να εγκλιματιστεί στην εταιρεία από μικρή ηλικία.
- Επένδυσε στην εκπαίδευση της νέας γενιάς και στην ένταξη της στην αγορά εργασίας.
- Άφησέ το να αποκτήσει μόνο του ανεξάρτητη επαγγελματική εμπειρία.
